Sedam decenija profesionalnog rada Narodnog pozorišta Sombor
Milica Kosović
Narodno pozorište Sombor nedavno je na svojoj sceni upriličilo svečanu akademiju povodom 70 godina profesionalnog rada i 134 godine od osnivanja ove teatarske kuće. Tim povodom predstavljena je i monografija Sedamdeset godina profesionalnog pozorišta autora Dušana Jovića.
Teško je odgovoriti na pitanje kada je došla prva teatarska trupa u Sombor. Međutim, na sednici Akcionarskog društva za izgradnju pozorišne zgrade u Somboru, 27. juna 1879, doneta je odluka da se raspiše Konkurs za projekat pozorišne zgrade. Na konkurs je prijavljeno deset projekata. Žiri, čiji predsednik je bio veleposednik Đula Semze, prihvatio je nacrt Vajta Adolfa iz Pape, kod Požuna. Prva lokacija za izgradnju pozorišnog zdanja datira iz 1879. godine na trgu ispred današnjeg hotela „Internacion“. Kasnije je predviđano još pet različitih lokacija, ali je na kraju odabran Trg Koste Trifkovića br. 2, mesto na kom se zgrada nalazi i danas. Zemljište ove lokacije otkupljeno je od somborskog veleposednika Fernbaha za 11.000 forinti.
Najverovatnije je, budući da nema pisanih podataka, izgradnja počela prvih prolećnih dana 1882. godine. Pod tom pretpostavkom pozorišna zgrada u Somboru završena je za osam ili devet meseci (mart–novembar 1882). Zgrada je prvi put upotrebljena za održavanje teatarske predstave 25. novembra 1882. godine. Ova građevina, koja i danas pleni svojom lepotom i šarmom, tri puta je za protekle 134 godine rekonstruisana: 1937, 1982. i 2007. godine.
Prvi somborski pozorišni podaci datiraju iz 1826. kada je u gradu gostovala Mađarska pozorišna družina i tom prilikom odigrala desetak predstava, ali prvi arhivski dokumenti o teatarskoj delatnosti potiču iz 1797. godine, kada Nemačko veće iz Budima šalje upravi grada Sombora akt o događajima vezanim za Mađarsko pozorišno društvo. Vrlo je moguće, beleže hroničari, da su pozorišne trupe nekoliko decenija ranije „otkrile“ Sombor, za šta, nažalost, nema materijalnih dokaza.
Kada se govori o prvoj predstavi izvedenoj u Somboru, hroničar Bona Mihailović u svom Dnevniku beleži da je 1779. godine „otac Gerard Boda, nastavnik gramatičke škole, izveo sa svojim učenicima tragičnu komediju, na prostoru oko crkve, o loše vaspitanom mladiću“. Takođe, pominje se i šaljiva predstava Antuna Vukovića i njegovih učenika iz 1781. godine. Već do polovine sledećeg veka gotovo sva mesta u Vojvodini imala su diletantska pozorišta, a u Somboru je zaživelo Preparandijsko pozorište, koje su činili učenici tadašnje Preparandije. U belešci iz Srpskog narodnog lista stoji zapisano da je 22. marta 1840. godine ovo pozorište odigralo Svetislava i Milevu Jovana Sterije Popovića, i da je interesovanje bilo takvo da dvorana nije mogla da primi sve zainteresovane. Kako je Preparandija u to vreme bila muška škola, ženske uloge su igrale građanke Sombora.
Kao vreme početka „pravog“ pozorišnog života u Somboru mogla bi se uzeti 1849. godina, kada somborska srpska omladina podnosi molbu velikom županu Isidoru Nikoliću da joj odobri prikazivanje pozorišnih predstava u spomen preminulom srpskom vojvodi Stevanu Šupljikcu, a u korist postradalih Srba u Potisju. Veliki župan je, naravno, odobrio njihov zahtev, a nakon njega i Gradsko poglavarstvo. Dvanaestog marta 1850. održana je glavna skupština na kojoj je, posle saopštenja Jovana Đorđevića o odobrenju za rad, osnovano Društvo srbskog pozorišta. Za direktora je izabran Mihajlo Kostić, a Odbor je odlučio da se pripreme i izvedu četiri komada: Vladimir i Kosara Laze Lazarevića, Anđelo padovanski okrutnik Viktora Igoa, Smrt cara Uroša V Stefana Stefanovića i Stjepko Šubić Ivana Kukuljevića Sakcinskog.
Već septembra 1850. godine Društvo biva reorganizovano i menja naziv u Društvo srpskih dobrovoljaca a donesena su i nova pravila. Naredne godine, u januaru, Društvo prestaje sa radom i svu imovinu (pozornicu, zavese, garderobu, rekvizite i dr.) predaje Srpskoj čitaonici.
Do izgradnje zgrade Pozorišta predstave gostujućih trupa igraju u raznim prostorima u Somboru: u školama, Gradskoj kući, hotelima, u takozvanim „arenama“ pod vedrim nebom, u baštama restorana, parkovima, igralo se i u mađarskoj i srpskoj čitaonici, mađarskoj kasini.
Do 1963. godine zdanje somborskog pozorišta pretrpelo je više građevinskih intervencija. „Inženjeringprojekt“ iz Sombora početkom 1976. započeo je rekonstrukciju i adaptaciju zgrade, pored ostalog, ulaznog hola i gledališta sa dogradnjom potrebnih pratećih prostora za posetioce, dogradnju novog scenskog prostora sa dodatnim radnim i skladišnim površinama… Zgrada Narodnog pozorišta u Somboru, posle ove velike rekonstrukcije, još jednom je „osvežena“ 2007. godine, naravno, u mnogo manjem obimu. Interesantan je podatak da je i te 1982, ali i dvadeset pet godina kasnije, nadzor nad izvođenjem radova vršio isti stručnjak: Ištvan Pišta Koso, nekadašnji tehnički direktor Pozorišta. Neprocenjivo Pištino iskustvo pomoglo je da se u potpunosti očuva svaki detalj, i spoljašnjeg i unutrašnjeg izgleda zgrade, čak i da se vrate neki segmenti autentičnog izgleda enterijera od pre sto i više godina.
U somborskom pozorištu režirali su najugledniji reditelji svoje generacije: Mata Milošević, Marko Fotez, Jovan Putnik, Ljubomir Draškić, Dejan Mijač, Paolo Mađeli, Egon Savin, Jagoš Marković… U poslednje dve decenije ovaj teatarski ansambl važi za jedan od najmobilnijih u zemlji, a sa brojnih festivala uglavnom donose nagrade za izuzetne umetničke bravure u predstavama poput: Kate Kapuralica, Sumnjivo lice, Ukroćena goropad, Zla žena, Gospođa ministarka, Gospođa Olga, Doktor Nušić i mnogim drugim. Zaštitni znak ovog pozorišta je i Pozorišni maraton za koji se uvek traži karta više.