REKORDI EDINBURŠKOG FRINDŽA

Piše: Ana Tasić

Frindž u Edinburgu – ove godine je ubeležio rekord u pogledu broja učesnika, teme škotske nezavisnosti, feminizma, otuđenja, Velikog rata

Zvanično najkvantitativniji svetski teatarski festival, edinburški Frindž, napravio je ove godine rekord. Sa 3193 različite predstave, što je za jedanaest posto više od prošlog puta, ovogodišnji program je imao najviše naslova u istoriji Frindža! Katalog sa osnovnim informacijama o zastupljenim projektima ove godine je štampan na 414 strana, a teži 616 grama. Ove 3193 predstave (ukupno 49.497 izvođenja), iz 47 različitih država, igrane su na 299 različitih prostora u škotskoj prestonici – od klasičnih teatarskih scena, poput pozorišta Travers, preko brojnih prigodno prilagođenih dvorana, crkvi, dvorišta, ulica, pabova, do plaže Portobelo, pa i farme Gordži. Na jednoj od najlepših i najvećih edinburških plaža Portobelo, koja je udaljena od centra grada dvadesetak minuta vožnje gradskim autobusom, igrana je ambijentalna (site-specific), poetično-spektakularna muzička predstava „Van vode” Karoline Rajt, u kojoj su nastupili glumci-pevači i glumci-plivači, okupljeni oko priča o morskim avanturama.

Na programu, koji je zvanično trajao od 1. do 25. avgusta (mada su predstave igrane i pre i posle ovog datumskog okvira), najbronije su bile komedije (34 posto), zatim dramske predstave (28 posto), dok se kasnije na listi nalaze i predstave za decu (5 posto), plesni teatar, teatar pokreta i cirkus (4 posto), mjuzikli i opere (3 posto), kabarei (3 posto).

Na polju dramskih predstava i komedija, na Frindžu je ove godine bila vrlo prisutna tema škotske nezavisnosti i preispitivanja nacionalnog identiteta, prevashodno zbog referenduma o nezavisnosti Škotske koji se održao 18. septembra. U vezi sa tim, jedna od značajnijih predstava je bila „Sve se vraća Bouviju”, izvedena na Trgu svetog Endrjua, kao miks politike, polemike i pop muzike, koji je osmislilo nekoliko autora, između ostalih i dramski pisac Dejvig Grig. Autori su pošli od Bouvijevog često citiranog apela „Škotsko, ostani sa nama” i osmislili zabavnu i provokativnu predstavu koja podstiče na diskusiju. Publika je pokazala i veliko interesovanje za mondramu „Most”, autorke Eni Džordž (tekst, režija, izvođenje), o mladom piscu i akademiku iz Kerale, iz vremena pre proglašenja nezavisnosti Indije, koja tretira pitanja identiteta, pripadanja, ali i snage pisane reči. Ova monodrama ima živu multimedijalnu formu, uključuje video projekcije, sugestivan audio dizajn, ali i izazovna dramska značenja.

Pored ove teme, scenski umetnici koji su nastupili na Frindžu bavili su se i položajem žena. Tu je zanimljiva bila predstava „Sirene” belgijske grupe „Ontroerend Goed” u kojoj je šest glumica diskutovalo o tome kako je biti žena, dodirujući teme društvenih očekivanja, nejednakosti, prećutne cenzure, kao i svakodnevnih ponižavanja koje žene doživljavaju. U centru pažnje je ipak bila ženska snaga, intuitivnost, mističnost, kreativna krhkost. O svemu tome na sceni govore glumice koje su svečano obučene, kreću se koketno, zavodnički, uz neprestane aluzije na moć njihove seksualnosti, na šta upućuju i suptilne projekcije pornografskih fotografija u pozadini.

Naravno, ovogodišnji program Frindža je uključio i niz predstava koje su se bavile stogodišnjicom Prvog svetskog rata. Izdvojićemo „Zaboravljene glasove”, igrane na jednoj od najposećenijih edinburških scena – Plezensu (Pleasance). Ovo ostvarenje je dokumentaristički utemeljeno, izgrađeno na bazi autentičnih svedočenja preživelih učesnika Velikog rata, ali i na osnovu istoimene knjige Maksa Artura. Predstava nema neki raskošniji, maštovitiji scenski jezik (izvode je više-manje statični glumci), ali je snažna zbog verodostojnosti tekstova koje glumci čitaju, a čitali su ih na Frindžu poznati glumci – Džulijan Sends, Robert Von, Robert Pauel i drugi.

Frindž je na svoje scene doneo i teme otuđenja koje su u naše globalizovano društvo uveli Internet i društvene mreže, zatim teme sporta, kao i preplitanja nauke i umetnosti. Autori su obeležavali i jubileje, godišnjice rođenja Šekspira, kao i Dilana Tomasa, više svežim i manje svežim scenskim tumačenjima njihovih dela (bilo je, na primer, čak oko pedeset različitih predstava prema Šekspirovim delima).

Jedan od segmenata savremenog pozorišta koji redovno ima značajan prostor na edinburškom Frindžu je produkcija nove drame kojoj ćemo posvetiti posebnu pažnju. Pozorište Travers (Traverse) je tradicionalno najznačajniji prostor produkcije savremene drame, ne samo u Edinburgu, već i u celoj Britaniji, pored londonskog Rojal Korta. Ove godine je na ovoj sceni izvedeno nekoliko pažnje vrednih premijera. U sklopu šoukejsa „Made in Scotland”, publika je mogla, između ostalog, da isprati predstavu „Neveran”, prema tekstu Ovena Mekafertija koja duboko analizira složenosti muško-ženskih odnosa (rediteljka Rejčel Oriordan). Glavni likovi su dva para, Džoan i Tom i Tara i Piter, koji su gurnuti u ekstremne situacije izdaje i konsekventnih pokušaja da se ožive njihovi poljuljani, umrtvljeni odnosi, što je sve ispisano sa saosećanjem i nežnošću, kao i sa iščašenim humorom. Na sceni Traversa, zavidno interesovanje je izazvala i premijera dejvidmemetovske političke satire „Kvarenje” pisca Džona Mekena, koja je takođe bila deo pomenutog šoukejsa. Glavna junakinja je Fiona, ministarka spoljnih poslova nove, nezavisne države Škotske, koja treba da održi govor o odnosu prema nekadašnjoj Velikoj Britaniji (režija Orla Olaflin, inače aktuelna umetnička direktorka Traversa). No, Fiona, koja je u drugom stanju, odlučuje da se ne drži zadatog govora, već da održi govor kakav zaista želi, što je izvor brojnih tenzija.

Pored premijera na sceni Traversa, izdvojićemo još dve kvalitetne predstave nastale prema savremenim tekstovima. Novoosnovana kompanija Reds iz Dablina je debitovala sa duodramom „Prema njegovim potrebama”, političkom komedijom pisca Olivera Igltona, u režiji Nore Keli Lester. Nik (Majk-Dejvid Mekernan) je trapavi mladić koji nema baš mnogo iskustva sa devojkama, dok odlučuje da pronađe jednu na skupu radikalnih levičara. Tu upoznaje rigidnu feministkinju Kas (Hana Taker Mamalis), nezainteresovanu za romantične veze, ali vrlo zainteresovanu za regrutovanje novih političkih snaga. Njihovo upoznavanje će nivelisati međusobne razlike, što je prikazano na vrlo šarmantan, crnohumoran način. Činjenica da Nik koristi politiku u romantične svrhe, dok Kas upotrebljava romantiku u političke svrhe može se shvatiti kao komičko-kritički komentar na promene tradicionalnih uloga polova u današnjim društvima, gde je apsurd takvih promena u odnosima odnosa očigledan.

Dobitnik ovogodišnje ugledne nagrade „Frindž prvenac” (Fringe First), za inovaciju i dramaturgiju, jeste predstava „Pionir” kompanije „Kjurius dajrektiv” (Curious Directive) iz Noriča, u režiji Džeka Loua. Ova pozorišna trupa je posebna zato što dosledno scenski istražuje odnos između nauke i umetnosti, sa jednim od ciljeva da javnosti približi naučna dostignuća, kao i osobene živote naučnika. Grupa je osnovana 2008. godine i od tada su napravili čak sedamnaest predstava koje su se, između ostalog, bavile uticajem klimatskih promena na svakodnevni život, istraživanjem sličnosti između ljudskih i mravljih zajednica itd.

Radnja njihove najnovije predstave „Pionir” je postavljena u blisku budućnost, a tematizuje život na Marsu. Dramaturgija je složena, uključuje nekoliko linija radnje – sudbinu mladog para iz Holandije koji se prijavljuje za eksperimentalni život na Marsu, zatim potragu dva autsajdera za bazom za svemirska istraživanja po ruskim nedođijama, kao i prikaz medijskih i akademskih intriga vezanih za svemirska istraživanja. Uzimajući u obzir povezanost ove kompanije sa naučnim temama, posebno je pohvalno to što njen scenski jezik nije otuđen, hladan, što je na primer slučaj sa škotskom kompanijom „Grid Ajron” (Grid Iron) i njihovom predstavom „Napuštajući planetu zemlju”, koja je prošle godine prikazana na Internacionalnom edinburškom festivalu – ona se bavi bliskom tematikom, ali je vrlo suva u scenskom pogledu, hladna, bez emocija i poezije koji ključno karakterišu predstavu „Pionir”. Na vizualnom planu, „Pionir” asocira na filmske radove Terensa Malika, a na planu oblikovanja priče na dela Isaka Asimova. Za razliku od većina predstava na Frindžu, asketskih, scenografski veoma svedenih, „Pionir” ima ambiciozniji scenski dizajn, elegantan i geometrijski precizan, uz uvedene video projekcije. Scenski prizori se brzo smenjuju, scena predstavlja nekoliko različitih lokacija, od kancelarija, do pustinje i prostora koji simuliraju Mars.