Piše: Ana Tasić
Predstava „O s(a)vesti, esej u pokretu” o Dadi Vujasinović, autorski projekat Sanje Krsmanović Tasić, počinje direktnim iskazom autorke i performerke o veri da pozorište ima moć razgovora sa mrtvima.
Hajner Miler je, slično, neumorno ponavljao da je pozorište u suštini prizivanje mrtvih. Citirajući njega, Hans-Tis Leman je pisao da pozorište može značiti sećanje na ono što izostaje, odnosno prostor pamćenja. Predstava „O s(a)vesti” je prostor pamćenja, ona čuva sećanje na lik i delo Dade Vujasinović, novinarke lista Duga koja je prvih godina ratova devedestih godina izveštavala sa ratišta, a zatim je istinito, direktno i polemički pisala o dešavanjima na političkoj i društvenoj sceni bivšeg jugoslovenskog prostora. Život je izgubila u tridesetoj godini, aprila 1994. godine, pod okolnostima koje do danas nisu rasvetljene.
Predstava je ostvarena u posebnoj formi fragmentarnog, multimedijalnog scenskog eseja. Reč je i o plesno-dramskom, dokumentarnom delu koje ima izraženu interakciju sa gledaocima. Oni sami biraju tok predstave, odnosno scene koje će glumica igrati. A scene su zamišljene kao fusnote, fundamentalni sastojci ovog ličnog i društvenog eseja. Scenske fusnote su intrigantno rešenje koje je Sanja Krmanović Tasić postavila u svojoj prethodnoj predstavi „Priče hleba i krvi”, no samo u jednom njenom delu, dok je taj postupak ovde proširen, kroz čitavu predstavu. Predstava „O s(a)vesti” ima četrnaest mogućih funsnota: SFRJ, Blok, Godine, Rad/tna biografija, Etika, Lično, Lada, Čips i pivo, Istraga, Gliste, Utisak, Položaj tela, Govor, Danas. One su međusobno različite, i formalno i stilski i tematski, što gradi važnu dinamiku predstave, neizvesnost u izvođenju svake scene.
Scenu „SFRJ”, na primer, čini splet dokumentarnih video snimaka iz političkog života nekadašnje Jugoslavije, praćeno himnom „Hej Sloveni”, i Dadinih tekstova koji se kritički odnose prema raspadu Jugoslavije, njenog intencionalnog sloma od strane primitivaca i provincijalaca (tekstove na sceni čita Sanja). Ova scena se otvoreno i kritički suočava sa poslednjim danima jugoslovenske prošlosti, koji su ostali neispitani, sa kojima se nismo do kraja razračunali. „Rad/tna biografija” je dokumentarno – plesna scena u kojoj glumica otkriva poznate i nepoznate detalje iz biografije Dade Vujasinović, nepokolebljiva izveštavanja sa ratišta, te njena otvorena, javna suprotstavljanja licemernom, lažnom patriotizmu koji su bučno donosili ratni profiteri. Slične forme je i scena „Istraga” u kojoj se dokumentaristički otkrivaju detalji Dadine smrti, nerazjašnjene okolnosti, prve objave da je reč o samoubistvu, koje je pratila dugogodišnja borba njenih bližnjih za utvrđivanje istine, i mnogo kasnije saopštenje drugih stručnjaka, 2008. godine, da je reč o ubistvu. Scenu „Danas” čine video-intervjui sa studentima političkih nauka, sprovedeni februara 2014. godine, koji su otkrili mišljenja i stavove mladih novinara o funkciji novinarstva (preovlađujuća je funkcija potrebe za otkrivanjem istine), kao i o poznavanju rada Dade. Krsmanović-Tasić ostavlja poslednju fusnotu neotkrivenu, čime se simbolički odnosi prema neotkrivenosti okolnosti Dadine smrti, i konsekventna neophodnost da se one otkriju.
Igra glumice je ležerna, pristupačna, otvorena prema gledaocima. Njen nastup je iskren i potresan, gde je posebno važno to što ona ima i ličan i društveno-politički odnos, ličan utoliko što je Dada Vujasinović bila prijateljica Sanje Krsmanović Tasić iz detinjstva – to bitno pojačava emotivnu snagu predstave. Takozvani četvrti zid, linija odvajanja između glumice i gledaoca ne postoji, pozornica je zajednički prostor sećanja i preispitivanja prošlosti, sa akcentom na bolne, krvave devedesete godine prošlog veka na bivšem jugoslovenskom prostoru. Ovde se treba podsetiti i tvrdnje Todora Kuljića da je pamćenje deo ličnog i kolektivnog identiteta, neka vrsta moralne postojanosti.
Dramski pisac Donald Frid smatra da je pozorište utemeljeno u dokumentarnosti pozorišne surovosti, zato što je nemoguće promeniti prošlost, samo je ponovo iskusiti. Imajući u vidu da je za ove prostore, kada je reč o odnosu prema recentnoj istoriji, procesu raspada Jugoslavije, karakteristično selektivno pamćenje i selektivno zaboravljanje, sistematsko ćutanje i metafora „guranja pod tepih“, kritičko bavljenje prošlošću, njeno dokumentarističko oživljavanje i ponovno iskušavanje, ima posebno značenje surovosti.
Teoretičari i praktičari različitih varijanti teatra surovosti, između ostalih Antonen Arto, Hauard Barker i Sara Kejn, surovost na sceni su videli kao put do istine i spasenja kanceroznog društva u metastazi. Predstava „O s(a)vesti” Sanje Krsmanović Tasić sigurno se nalazi na tom putu, borbe za pravednije društvo, kroz bolnu, ali neophodnu konfrontaciju sa neraščišćenim računima iz naše nedavne prošlosti.