Olivera Milošević
Dvanaestog novembra 1956. godine u maloj sali stare „Borbe“ sa 212 stolica, premijerom komada Faust u režiji Mire Trailović, počelo je život novo pozorište. Borislav Mihajlović Mihiz dao mu je ime Atelje 212. Osnovala ga je grupa glumaca, reditelja, pisaca, muzičara u trenutku kada se pojavila potreba za pozorištem koje će igrati novu, avangardnu dramu, vrlo uticajnu u Evropi u to vreme.
„Sećam se premijere Fausta“, piše Marija Crnobori. „Nismo imali novca za scenografiju i kostime. Na sceni je bila samo jedna stolica i nas četvoro – Mata Milošević, Viktor Starčić, Ljubiša Jovanović i ja u svečanoj odeći. Gledalište je bilo prepuno. U prvom redu sedela je Jovanka Broz. Predstava je počela…“
Tako je nastalo prvo avangardno posleratno pozorište kod nas, ali i prvo u Istočnoj Evropi.
Prvi rukovodioci ovog teatra bili su Radoš Novaković i Bojan Stupica, ali je Mira Trailović sa mesta pomoćnika upravnika uskoro došla na čelo kuće. Posle nekoliko godina pozorište se preselilo u današnju zgradu koju je projektovao Bojan Stupica. Mehanizam za rotaciju scene ugrađen je naknadno a krov je leti mogao da se otvara. Mira Trailović je kao dugogodišnji upravnik dala poseban pečat Ateljeu, a već 1967. osnovala je festival novih pozorišnih tendencija koji danas ima svetski značaj. Prve decenije Ateljea 212 obeležila je i Pavica Gertner, pozorišna blagajnica, omiljena i, kao i samo pozorište, nekonvencionalna.
Od početka je Atelje nudio novine i iznenađenja koja su privlačila mladu i intelektualnu publiku što je u pozorištu tražila pouku i politički komentar, ali i igru, humor, duh svog vremena, nešto čega nije bilo u drugim teatrima.
Vremenom su društvene i duhovne okolnosti asimilirale avangardu iz Ateljea i ono postaje drugačije.
Zanimljivo je da Atelje 212 nije oformila država već grupa ljudi, navedeni glumci i Mira Trailovoć, žena koja je bila nekoliko koraka ispred svog vremena, uz podršku tadašnjih intelektualaca i umetnika. Atelje je počeo kao vaninstitucionalno pozorite, kao pozorišni projekat i pokret, kao potreba za novom, drugačijom, savremenom scenom. Sa Ateljeom u naš pozorišni život ulazi ne samo avangardna drama već i veliki savremeni svet, a zatim i nova domaća drama. Svoj put ovo pozorište počinje da gradi najboljim komadima 20. veka – Beketovim Godoom, delima Joneska, Foknera, Mrožeka, Pintera, Džojsa, Ženea, Olbija, mjuziklom Kosa…, delima koja su prvi put u ovom pozorištu prikazana pred jugoslovenskom publikom. Utemeljuje Atelje taj put i komadima domaćih savremenika, u praizvedbama predstavlja drame Aleksandra Popovića, Dušana Kovačevića, Ljubomira Simovića, a zatim Biljane Srbljanović i Milene Marković. Najbolje predstave Ateljea 212, po pravilu, bile su jedinstvene i provokativne. Atelje je radeći ih izgradio svoj stil glume – ležerniji, sklon improvizacijama, oličen u načinu igre Slobodana Cice Perovića, Slobodana Aligrudića, Zorana Radmilovića, Danila Bate Stojkovića, Renate Ulmanski, Mire Banjac, Seke Sablić, Ružice Sokić, Taška Načića, Bore Todorovića, Petra Kralja, Milutina Butkovića, Đuze Stojiljkovića, Dragana Nikolića, Nede Spasojević i drugih.
Bilo je, naravno, i lutanja, nedoslednosti, oscilacija, od visoko estetizovanih do zabavljačkih i komercijalnih tokova, ali se sve vreme nastojalo da se sačuva „ateljeovska“ originalnost.
U svojim najboljim trenucima, od osnivanja do danas, Atelje 212 nije značio samo novo i drugačije pozorište nego i novo stanje duha, potrebu da se ide u korak sa svetom, potrebu za novom slobodom misli i stvaralaštva.
I danas blago Ateljea 212 čine glumci. Tridesetoro ih je u stalnom ansamblu. Tu je i otvorenost za umetnike koji nisu stalno vezani za ovo pozorište. Najveća glumačka imena i dalje igraju u Ateljeu, a najbolji domaći i internacionalni reditelji rade u ovoj kući. Na sceni Ateljea 212 prikazuju se nove drame savremenih domaćih i stranih autora, kojima se daje vrlo prepoznatljiv pečat. Tokom 60 godina postojanja Atelje 212 opstaje kao jedan od najznačajnijih teatara u regionu. Poslednjih sezona nametnuo se kao lider regionalne saradnje i obeležio je svojim uspesima pozorišni život Beograda, Srbije, ali i nekadašnje Jugoslavije.
Slavljenička godina je u znaku premijera, sa namerom da ih do kraja sezone bude, kako u pozorištu kažu, i više od mogućnosti sa kojima, u vremenu nenakolonjenom umetnosti, raspolažu.
Antrf.
Upravnici
Posle Mire Trailović na čelo Ateljea 212 dolazi Ljubomir Draškić, koji je u pozorištu, kao mladi reditelj, gotovo od samog osnivanja. Za dvanaest godina njegovog upravnikovanja pozorište proširuje svoj glumački ansambl mladim umetnicima i dobija novu zgradu 1992. godine. Atelje 212 u adaptiranoj zgradi postaje jedno od najsavremenije opremljenih pozorišta na Balkanu. Gledalište Velike scene (u međuvremenu je ponela ime „Mira Trailović“) ima 385 mesta, a Teatra u podrumu (po smrti čuvenog glumca preimenovan je u Scenu „Petar Kralj“) 141. Peti upravnik bio je Nebojša Bradić, koji se na toj funkciji zadržao vema kratko. Svetozar Cvetković, glumac i dugogodišnji član ansambla ove kuće, bio je 12 godina prvi čovek Ateljea 212 (od 1997. do 2009). Reditelj Kokan Mladenović vodio je ovaj teatar od 2009. do 2012. godine. Dramaturg i književnik Ivana Dimić bila je v. d. direktor od 2012. do septembra 2014, a sadašnji direktor svog matičnog pozorišta je glumac Branimir Brstina.