OD SRPSKIH ’AJDUKA DO NAŠIH DANA
Narodno pozorište u Nišu postoji i radi 130 godina! Istorija niškog teatra započinje još davne 1887. godine, kada su ljubitelji pozorišne umetnosti osnovali putujuće pozorište „Sinđelić“…
Preciznije, prvi poznati pozorišni događaj u Nišu zabeležen je 1883. godine na plakatu za jednu predstavu putujuće družine koja je izvedena prigodno, povodom godišnjice stupanja u brak kralјa Milana i kralјice Natalije Obrenović.
Spajanjem pozorišnih družina D. Jovanovića i M. Dimića, početkom 1887. godine, osnovano je niško pozorište „Sinđelić“. Prva predstava bila je Srpski ’ajduci Sterije Popovića, a održana je 11. marta 1887. godine u gostionici „Knez Mihailo“.
Inicijatori osnivanja pozorišta „Sinđelić“ bili su: niški profesor Stevan Sremac, učitelј Milorad Petrović, Stevan Nikšić Lala, Henrih Liler i Špira Kalik. Prvi upravnik bio je Mihajlo Dimić. Igrani su komadi: Ukroćena goropad, Mizantrop, Dva cvancika, Podvala.
Pozorište „Sinđelić“ je ušlo u drugu etapu razvoja u periodu od 1890. do 1900. godine, u vreme velikih partijsko-političkih okršaja u poslednjoj deceniji vladavine dinastije Obrenović. Svoje predstave je igralo u gostionici „Evropa“. Godine 1892. pozorište je obustavilo svoj rad, da bi godinu kasnije, 1893, konačno bilo osnovano niško pozorište „Sinđelić“. Tada je Niš postao treća srpska metropola.
Iako se stalno govorilo o potrebi podizanja pozorišne zgrade, „Sinđelić“ je i dalјe izvodio svoje predstave u gostionicama: „Evropa“, „Kruna“, bašti „Maćedonija“, „Pariz“, kasnije takozvanoj „Zelenoj gimnaziji“, te „Bulevar“. Godine 1906. sazidana je sala „Ruski car“. Posle dvogodišnjeg odsustva Niš je ponovo dobio svoje pozorište pod upravom Koste Delinija (1904–1912).
Godine 1915. ponovo obustavlјa rad. Od 1921. do 1929. životari skoro improvizovano pozorište. Zauzimanjem Branislava Nušića i udruženja glumaca, 1921. spojile su se družine „Sinđelić“ i „Gundulić“. Novo pozorište se zvalo Povlašćeno gradsko pozorište.
Godine 1922. na sednici niške opštine, na predlog Dragiše Cvetkovića, određeno je zemlјište za podizanje pozorišne zgrade. U periodu 1929–1930. pozorište radi pod imenom Pozorište Moravske banovine. U zgradi zanatskog doma bilo je 400 sedišta, a 1931. pozorište je otvorilo sezonu u Nišu izvođenjem Smrti Majke Jugovića. Sedam godina pozorište je radilo u Zanatskom domu, a 1936. prvi put je prenošena preko beogradskog radija predstava – drugi čin komada Zona Zamfirova S. Sremca – Sime Bunića.
Prvog januara 1939. godine u novosazidanoj zgradi na Sinđelićevom trgu prikazana je prva predstava Zidanje Ravanice ili Zadužbina cara Lazara, u režiji Dragoslava Kandića. Pozorište je imalo 687 sedišta. Prvo veliko obnavlјanje zgrade bilo je 1968, drugo 1986, treće 2002/2003. godine.
Dakle, 1939. je završena zgrada Narodnog pozorišta u Nišu – i osnovan stalni glumački ansambl – u kojoj pozorište i danas radi. Zgrada u centru Niša na Sinđelićevom trgu je i spomenik kulture pod zaštitom države. A za 130 godina u Niškom narodnom pozorištu izvođena su najznačajnija dela srpske i svetske književnosti. Publici su predstavljana najpoznatija dela Šekspira, Dostojevskog, Tenesija Vilijamsa, Judžina O’Nila, ali i domaćih pisaca Jovana Sterije Popovića, Stevana Sremca, Bore Stankovića. Plejada glumaca, reditelja, kostimografa, scenografa, stasavala je na sceni Narodnog pozorišta i time ispisivala stranice istorije srpskog teatra. Pozorište ima salu u obliku amfiteatra sa 371 sedišta u parteru, te balkon sa 156 sedišta i dva centralna foajea u parteru i na spratu. Ispred velike scene koja ima mogućnost rotacije projektovano je i udubljenje za orkestar, rekonstruisano 2009. godine. Time je stvorena prilika za igranje operskih predstava, pa se iste izvode od 2013, čime je Narodno pozorište u Nišu svrstano na mapu operskih kuća Srbije. Za 130 godina bilans nagrada na najznačajnijim pozorišnim festivalima u zemlji je impozantan. Na Sterijinom pozorju Narodno pozorište u Nišu osvojilo je pet nagrada, a tu su i brojna priznanja sa prestižnog pozorišnog festivala u Užicu, Joakima Vujića (više od 100 nagrada), Joakim festa i Dana komedije u Jagodini. Narodno pozorište sarađivalo je sa brojnim teatarskim kućama i umetnicima iz Rusije, Bugarske, Poljske, zemljama bivše Jugoslavije, a naše predstave videla je publika u više od 15 evropskih država.
Proslava 130 godina pozorišnog života u Nišu započeta je premijerom komada Na čistini po tekstu Svetislava Jovanova i Dušana Petrovića, inspirisanom pripovetkama Stevana Sremca koje se ubrajaju kako u nišku, tako i srpsku kulturnu baštinu.