DA UMETNOST U VRANJU NE ZAĆUTI
Milica Kosović
Narodno pozorište „Bora Stanković“ u Vranju može se pohvaliti dugom scenskom tradicijom. U prilog tome govori i podatak da je proteklih meseci vranjski teatar obeležio 120 godina postojanja i rada.
Presudna kalendarska godina za pozorišni život Vranja bila je 1892. Tada je Janča Jovanović zvani Baldžija sagradio Hotel „Vranje“ u kojem je oduvek jedna sala bila u službi kulture i umetnosti. Vranje će baš u njoj dobiti i prvi bioskop, a 1896. godine počeće i organizovani pozorišni život u ovom gradu. Neposredno pre toga, oktobra 1895, Radoje Domanović po kazni biva premešten u Vranje, gde je radio kao profesor u vranjskoj Gimnaziji. Iz tog perioda sačuvana je anegdota kada je komšija pitao Domanovića: „A bre profesore, što ti cel noć gori svetlo u sobu?“ Domanović mu je odgovorio: „Kad ne mogu da isteram mrak iz ove Srbije, mogu bar iz svoje sobe.“ Zabeležen je podatak da je Radoje Domanović zajedno sa Borom Stankovićem 1896. godine gledao predstavu Boj na Kosovu“ putujućeg pozorišta „Sinđelić“ iz Niša.
Usledile su godine ratova, patnji i stradanja… Prvi i Drugi balkanski rat, pa Prvi svetski rat. Posle oslobođenja Vranja grupa intelektualaca koja se vratila sa školovanja u Francuskoj formirala je sredinom 1919. godine Građansku kasinu sa čitaonicom i knjižnicom koja je odigrala najznačajniju ulogu u osnivanju prvog teatra u ovom mestu. U njenim prostorijama 18. juna 1924. godine formirano je Pozorište građanske kasine. Prva premijerna predstava Ženidba posle smrti izvedena je 5. oktobra 1924. godine, čime počinje organizovani pozorišni život u Vranju. Prvi upravnik pozorišta bio je Andreja Popović, zvani Andra Daskal, rođeni Vranjanac. Svestrani teatarski stvaralac: glumac, reditelj i dramski pisac, glumio je u trupi Petre Prlička. Tamo gde je bio Andra Daskal bilo je i pozorište, govorili su njegovi savremenici. Period između dva rata, pored kratkog uspeha Pozorišta građanske kasine, obeležili su nastupi brojnih pozorišnih trupa. Godinama je u Vranju svakog proleća publika očekivala gostovanje pozorišta „Kralj Aleksandar I“ iz Skoplja. Bio je to pravi kulturni događaj, jer je ovo pozorište u to vreme spadalo u red najznačajnijih teatara u Kraljevini Jugoslaviji. U njihovim predstavama vranjskoj publici su se, između ostalih, predstavili Svetolik Nikačević, Pavle Bogatinčević i Milivoje Živanović. Posebnu pažnju zaslužuje i putujuće pozorište Perice Aleksića – Petra Prlička, koje je od 1930. do 1939. svakog leta pristizalo u Vranjsku banju. Na mnoge predstave dolazila je i prava Koštana, koju je Prličko čak i uključivao u predstavu i vodio na gostovanja u Beogradu. Predstave je gledao i Bora Stanković.
Na sednici Prosvetnog odeljenja Okružnog narodnog odbora u Vranju, 27. aprila 1946, doneta je jednoglasna odluka o osnivanju profesionalnog pozorišta u ovom gradu. Novoformirani teatar dobio je naziv Okružno narodno pozorište. Njegov prvi direktor bio je Ljubiša Ružić. Prva premijera, Nušićev Pokojnik u kolektivnoj režiji, održana je 30. juna 1946. godine. Nažalost, posle osam godina uspešnog rada, 1. marta 1954. Nadzorni odbor gradske opštine Vranje donosi odluku o ukidanju Narodnog pozorišta „Bora Stanković“. Posle 66 premijera i 1.056 odigranih predstava ova kuća zatvara vrata 31. avgusta 1954. godine.
Tek 1959. opštinske vlasti osnivaju Kulturno prosvetni centar kome se vraća pozorišna zgrada. Period između 1972. do 1997. predstavlja vreme kontinuiranog delovanja amaterskog pozorišta. Značajan momenat za pozorišni život Vranja predstavlja dolazak Radoslava Radivojevića na mesto direktora i reditelja Doma kulture, koji je radu pozorišta dao primat u odnosu na druge delatnosti kojima se Dom kulture bavio. Usledile su godine pune afirmacije vranjskog amaterskog pozorišta i njegovih umetnika. Ređala su se učešća i nagrade na festivalima. Vranjsko pozorište svrstava se u red najuspešnijih i najboljih amaterskih pozorišta u Jugoslaviji. Vranje postaje i festivalski grad. Najpre organizovanjem smotri i festivala amaterskih pozorišta Jugoslavije, a 1979. godine Radoslav Radivojević osniva i festival „Borini pozorišni dani“, koji je za 36 godina bivstvovanja postao značajna teatarska manifestacija u zemlji, odnosno stecište kulture, tradicije, umetnosti i zabave. Nakon što je zgrada pozorišta izgorela do temelja 2. jula 2012. godine festival poprima revijalni karakter zbog održavanja u promenjenim uslovima u sali Doma vojske. Od dana kada su Vranjanci ostali bez zgrade pozorišta počela je neprekidna borba vranjskih glumaca pod sloganom „Da umetnost u Vranju ne zaćuti“.