Ana Tasić
Kako je ove godine Bitef počeo kasnije nego što je to običaj, 24. septembra, umesto tradicionalnog 15. 9, i pre njegovog otvaranja u Beogradu je počela sezona premijera, prvo Hamletom reditelja Aleksandra Popovskog. Predstava je prilično podelila publiku, sa razlogom, jer je reč o radikalnoj dekonstrukciji Šekspirove tragedije, što nije po ukusu većine gledalaca. Režija je zasnovana na teatralnosti, vatrometu igre, pomamljenim, opijajućim rešenjima koja su u funkciji igre same, slavljenja teatra, pa i Šekspira, što je opravdano, imajući u vidu njegov ovogodišnji jubilej. Pre početka Bitefa održana je i beogradska premijera predstave Jesenja sonata reditelja Jagoša Markovića, koprodukcija Ateljea 212 i Grada teatra Budva. Bergmanova studiozna i tamna psihološka studija porodičnih i bračnih odnosa odvija se na scenski svedenom prostoru, oko jednog stola i snopova dima, atmosferično začinjenim sablasnim zvucima fijukanja vetra, a povremeno i nežnom klavirskom minimalističkom muzikom. Tanja Bošković i Branka Šelić su markantno predstavile specifičan odnos između majke i ćerke, u suptilnom ibzenovsko-strindbergovskom maniru, delikatnog bavljenja nasleđenim gresima i neminovnog suočavanja sa krivicama.
Od 24. septembra do 3. oktobra održan je 50. Bitef. Glavni program, o kojem je Ludus detaljno pisao u prošlom broju, bio je geografski, žanrovski i tematski vrlo raznolik i generalno kvalitetan, izvesno bolji od nekoliko poslednjih izdanja ovog festivala. Prateći programi su takođe bili veoma sadržajni, ambiciozni i raznorodni. Od niza izložbi posvećenih Bitefu, preko tradicionalne Polifonije i Bitefa na filmu, do tri internacionalne konferencije: Bitef i kulturna diplomatija, Autobiografija kao performans, i na kraju, ali nikako najmanje važno, u okviru 50. Bitefa održan je i 28. kongres Međunarodnog udruženja pozorišnih kritičara. Gran pri „Mira Trailović“ i Politikina nagrada za režiju otišla je u Burg teatar, predstavi Urnebesna tama reditelja Dušana Davida Paržižeka, dok su Specijalnu nagradu „Jovan Ćirilov“ podelili Jašući oblak libanskog autora Rabia Mruea i Svita br. 2 francuskog kompozitora i reditelja Žorisa Lakosta.
Po završetku Bitefa begradska pozorišta su donela nekoliko premijera u tradicionalno zgusnutom nizu. Za Čehovljevog Ivanova u tumačenju Tanje Mandić Rigonat, na sceni Narodnog pozorišta, može se reći da je trijumfalno uspešan, zbog usaglašeno pozitivnih reakcija. Nikola Ristanovski kao Ivanov je ubedljiv, specifičan, njegovo scensko prisustvo je i nežno i grčevito, ogledalo njegovog unutrašnjeg haosa, hamletovske introspektivnosti, potištenosti, nesigurnosti. Na sceni Jugoslovenskog dramskog pozorišta nekoliko dana kasnije premijerno je prikazana sumorna realistička drama Dragoslava Nenadića Pod žrvnjem u režiji Egona Savina. Ovaj triptih ispisuje bedu življenja u beogradskom pregrađu, u društvenom mulju. Publika sedi na sceni, kao i u Ivanovu, takođe sa tri strane opkoljava izvođače, što je u oba slučaja efektan izbor koji pojačava dramski doživljaj igre. Egon Savin je u ovom periodu imao još jednu premijeru, malo pre one u JDP-u, na sceni Zvezdara teatra, gde je režirao Pasivno pušenje. Reč je o postavci teksta Nebojše Romčevića, savremene, grube, politički upadljivo nekorektne i apsurdne komedije nesporazuma – radnja se dešava na pariskom aerodromu, čiji službenici privode Srbina Radišu zbog sumnje da je terorista. Terorizam je i tema istoimene predstave Terorizam, premijerno izvedene na velikoj sceni Beogradskog dramskog pozorišta, u režiji Snežane Trišić, a prema fragmentarnom tekstu Vladimira i Olega Presnjakova. Taj komad i predstava počinju u okolnostima sličnim Romčevićevoj komediji, na aerodromu u vreme pretnje terorističkim napadom. U ovom periodu nije se duplirala samo režija Egona Savina već i Snežane Trišić koja je nakon Terorizma vrlo brzo imala i premijeru na Sceni „Mira Trailović“ Ateljea 212, praizvedbu teksta Milene Marković Deca radosti, napisanog po narudžbi, povodom šezdesetogodišnjice osnivanja ovog pozorišta. Novi komad Milene Marković je poetsko-dramska epopeja romantičarskog senzibiliteta koja slika rođenje, stasavanje i smrt umetnika, rokenrol pesnika. U sedam scena se prikazuje život neprilagođenih dečaka i devojčica, potomaka dobrostojećih, politički prilagođenih roditelja. Tema njihovih generacijskih sukoba odražava posleratnu istoriju našeg društva, konflikte različitih pogleda na svet, borbu konzervativizma i liberalizma.
Na Novoj sceni Zvezdara teatra prikazana je još jedna savremena domaća komedija, po tekstu Filipa Vujoševića, koji se inicijalno zvao O propasti srpske radničke porodice, dok je predstava preimenovana u Gozbu koja prikazuje muke jedne savremene porodice u izvlačenju sa materijalnog dna. Na Sceni „Raša Plaović“ Narodnog pozorišta izvedena je Narodna drama, nova predstava po komadu Olge Dimitrijević koji je pre nekoliko godina praizveden u Vranju, u viđenju Snežane Trišić. Ovaj put je predstavu o slobodnom izražavanju ljubavi u okvirima rigidnog, brutalnog patrijarhata režirala Bojana Lazić.
U Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu premijerno je igrana dokumentaristička predstava Požar. Laundž/Kontrast ili Tamo gde smo ostali, prema tekstu Mie Knežević i Momčila Miljkovića u režiji Mie Knežević. Predstava se bavi tragičnim događajima, požarima koji su se desili u Novom Sadu 2008. godine u kafeu „Laundž“ i 2012. u diskoteci „Kontrast“, kada je živote izgubilo četrnaestoro mladih ljudi. U Narodnom pozorištu „Toša Jovanović“ u Zrenjaninu Nikola Zavišić je Šekspirovog Romea i Juliju radio tako da odgovara tinejdžerskoj publici, sa ciljem da ih privuče u teatar. U Narodnom pozorištu u Kikindi prikazana je i treća premijera Snežane Trišić na početku ove sezone, groteskni crni kabare Ždrelo prema tekstu Žanine Mirčevske. U Narodnom pozorištu u Subotici – razorno opominjuće i uspešno tumačenje Ruženja naroda u dva dela u viđenju Andraša Urbana. U predstavi je struktura Selenićeve drame zadržana, ali su u nju uvedeni i fragmenti drugih tekstova, na primer Homogene Srbije Stevana Moljevića koji zagovara stvaranje Velike Srbije i njeno etničko čišćenje (dramaturgija Suzana Vuković). Tim putem je izrazito pojačana kritika užasnosti narastajućeg fašizma, što je jedna od glavnih tema predstave.
U Šapcu je izveden Kalderonov Život je san koji je u rediteljskoj interpretaciji Aleksandra Lukača postao komična alegorija o vlasti. Preovlađujući ton igre je lakrdijaški, što je odraženo u postavci lika kralja Bazilija (Zoran Karajić) koji je kao neki Kralj Ibi. U Narodnom pozorištu u Nišu premijerno je izveden još jedan Romčevićev komad, Brod ljubavi, u čitanju Makedonca Angelča Ilievskog koji se prošle godine, na istoj sceni, odlično pokazao u režiji predstave Gde je nestao Harms. Narodno pozorište Užice je prikazalo Nevidljive ljude, produkciju nastalu prema drami Jelene Kajgo, u režiji Nemanje Rankovića, umetničkog direktora ove kuće. Tekst i predstava se bave problemom bega, od braka, iz zemlje, od sebe, kroz slikanje života nekoliko likova. Narodno pozorište iz Prištine sa sedištem u Gračanici je u beogradskoj kafani „Zlatna moruna“ premijerno odigralo neobičnu predstavu Ujedinjenje ili smrt 1918, u režiji Jelene Bogavac i Nenada Todorovića. Uz tradicionalna jela, kačamak i poparu, gledaoci su pratili ovu dokumentarističku igru koja analizira zasedanje Velike narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori, poznatije kao Podgorička skupština 1918. godine.
Jesen je izvesno udarno festivalsko vreme u Srbiji, pa su tako posle Bitefa realizovani festivali klasike u Vršcu, „Joakim Inter Fest“ u Kragujevcu, festival „Šekspir u nama“ u Aranđelovcu, Jugoslovenski pozorišni festival u Užicu, „Dezire“ u Subotici, kao i prvi pozorišni festival Emira Kusturice na Mokroj Gori, u trajanju od dva dana. U kontekstu obeležavanja jubileja, teme ovog Ludusa, ovu hroniku ćemo zaključiti pominjanjem novembarske revije „Šekspiru u čast“ u Narodnom pozorištu u Beogradu, na kojoj su igrane predstave po komadima čuvenog dramatičara iz Novog Sada, Zrenjanina, Šapca, Kragujevca, Beograda.