KIR JANJA, ELEKTRA, HIPNOZA JEDNE LJUBAVI…
Ana Tasić
Pozorišni decembar u Srbiji je počeo premijerom Večitog mladoženje u Srpskom narodnom pozorištu, u režiji Darijana Mihajlovića, a u dramatizaciji Petra Grujičića koji je radnju upadljivo modernizovao. Priča o propasti bogate srpske trgovačke porodice Sofronija Kirića, zasnovana na sukobu generacija, izmeštena je iz mađarske Sentandreje u teksaški Sent Edrju. U nastavku decembarskog teatarskog života u Vojvodini u Narodnom pozorištu u Subotici premijerno je izvedena urnebesna komedija 2 u 1 Britanca Reja Kunija, jednog od najuspešnijih naslednika Žorža Fejdoa, a u režiji Petra Jovanovića. Njena radnja je zasnovana na farsičnim zavrzlamama i višestrukim bračnim preljubama, a u nju je uvedena i problematika lažnog morala vladajućih političara s dvostrukim standardima. Tako ispletena tematika ljubavnih i političkih tokova ima i metaforička značenja – prevare u brakovima političara su iskrivljeno ogledalo njihovog odnosa prema društvu. Krajem decembra je u takođe subotičkom pozorištu „Kostolanji Deže“ premijeru imala predstava Kapitalizam – geometrijskim redom izložen reditelja Zlatka Pakovića. U osnovi radnje su migranti u Subotici koji, da bi preživeli, stvaraju kapitalističku firmu za preradu pacova. O kontekstu koji je uticao na stvaranje predstave Paković je u njenoj najavi rekao: „Ovo je najkompleksnija tema koju sam obrađivao. Ovo je sistem u kojem mi živimo i umiremo, koji se nameće kao najbolji mogući sistem, kao sistem koji omogućuje demokratiju i ljudska prava. Ova surova teza je zapravo u totalnoj suprotnosti sa stanjem fakata. Svet nikad nije bio Više (posedovao više) a bio Manje (nikada života nije manje bilo).“
U Kragujevcu je sredinom decembra premijerno odigran Sterijin Kir Janja u režiji Dragane Varagić, koja je izuzetno zanimljivo, neobično postavila ovaj komad, vizuelno vrlo upečatljivo, sa markantnim pantomimskim scenama. Igra je snažno obojena tragičkim crtama, a u vezi s tim rediteljka je u najavi predstave otkrila: „Kir Janja je komični lik, ali posle Egonovog i Ejdusovog Kir Janje u Narodnom pozorištu, ovaj tekst se ne može više čitati bez tragične note. To pripada i našem Kir Janji, ali u jednom drugačijem ključu.“
I beogradski pozorišni život je tokom decembra bio živ na temu izlaska novih produkcija. U Zvezdara teatru je premijerno izveden dugo očekivani novi komad Duška Kovačevića Hipnoza jedne ljubavi. Reč je o bajkovitoj melodramskoj groteski koja se prevashodno bavi problemom odlaska mladih ljudi iz zemlje. Radnja se dešava na napuštenoj planinčugi, u nadrealno datim okolnostima preplavljujuće bede. Ljubomir Bandović je izvrsno prikazao protagonistu Ranka, šumara zagledanog u zvezde, dobroćudnog zanesenjaka uverenog da će lepota spasiti svet, po blagosti nalik Savi odžačaru iz Klaustrofobične komedije.
Pored premijere Kunijevog vodvilja u Subotici, u decembru je u Jugoslovenskom dramskom pozorištu premijerno izveden i vodvilj Kunijevog najvećeg uzora Žorža Fejdoa Hotel „Slobodan promet“, u režiji Borisa Liješevića. Nesumnjivo čudan repertoarski potez ovog pozorišta doneo je upečatljivu igru pojedinih glumaca. Nikola Đuričko je protagonista Pingle, licemerni smušenjak, dok je Dragan Jovanović Matje, sporadično mucavi prijatelj Pingleovih, komički razigran, blentavo naivan i šarmantan. Na Sceni „Raša Plaović“ Narodnog pozorišta premijerno je odigrana Elektra Danila Kiša (1968), obrađena prema Euripidovoj tragediji, u režiji Ive Milošević. Ona se odlučila da komad postavi u univerzalnom obličju, ne posežući za njenim značenjskim osavremenjivanjem. Kiš je ovu tragediju posvetio Artou, imajući u vidu njegovo ritualno pozorište surovosti. U predstavi nema direktnih prikaza fizičkih brutalnosti, scene ubistava su stilizovane. Surovost je u samim likovima, u njihovoj nemogućnosti da oproste, da zakopaju prošlost i krenu dalje, konkretno i simbolički.
U decembru su i nezavisni projekti beogradskoj publici dali mnogo razloga za zadovoljstvo. U produkciji „Beoarta 2015“, na Sceni „Raša Plaović“ je izvedena sjajna predstava U agoniji, prema tekstu Miroslava Krleža, a u režiji i adaptaciji Ane Đorđević. Krležina društvena drama je bitno adaptirana, iako je radnja ostala u epohi. U predstavi pratimo tok drugog i trećeg čina, dok je prvi u kojem se baron Lenbah ubija izostavljen. Rasplet drame je takođe promenjen, umesto da ispali dva metka u sebe, kako je Krleža napisao, Laura ih ispaljuje u Križoveca. Dok je kraj drame označavao simboličku nemogućnost promene poretka, kraj predstave ima suprotan smisao, razumemo ga kao izraz pobune protiv društva zasnovanog na lažima. U produkciji „Yugoarta“, na sceni zemunskog pozorišta Carte Blanche, premijerno je izvedena crna komedija Hor „bečkih“ dečaka, prema tekstu Miroljuba Nedovića, u adaptaciji i režiji Irfana Mensura. Radnja ove inspirativne komedije se dešava u Beču, u podrumčini bez prozora, sa jednim krevetom koji na smenu koriste Vule i Aca, emigranti u godinama iz Srbije. Kroz život u neljudskim okolnostima ih vodi Džoni, gastarbajter sa iskustvom. Ovi okviri su osnova za urnebesno razigravanje problematike života u emigraciji, bavljenje temom prolaznosti i nostalgije prema domu, kao i na kritičko osvrtanje na našu nedavnu političku istoriju. Glumci Predrag Ejdus, Boda Ninković i Irfan Mensur sa izuzetnom veštinom grade smešno-tužan svet ocvalih boraca za život.
Posle novogodišnje pauze, sredinom januara su se i pozorišta probudila iz zimskog sna. Drugi deo sezone je počeo premijerom Magičnog popodneva na Sceni „Petar Kralj“ Ateljea 212. Predstava je nastala prema tekstu austrijskog pisca naturalističke provokacije Volfganga Bauera čiji akteri provode vreme u dosađivanju i glupiranju, odražavajući u tome njihovo stanje duha. U scenskom tumačenju rediteljke Ane Grigorović (dramaturgija Jelena Mijović), Bauerova radnja je vidno osavremenjena, uvedeni su detalji koji se direktno kritički odnose prema našim aktuelnim društvenim okolnostima. Prikazana je opšta potrošenost mogućnosti za akciju, potpuna izgubljenost ideja vodilja, izumrlost volje za promenama. Zatim je na sceni Bitef teatra premijerno izvedeno Novo doba, prema tekstu Vuka Boškovića, nastalom po motivima knjige eseja Radnici i seljaci Viktora Ivančića, u režiji Dina Mustafića, a u koprodukciji Bitef teatra i ArtHuba iz Sarajeva. Predstava je uzavrelo savremena, kroz fragmentarnu formu i preplitanje dva toka događaja na scenu se prosipaju aktuelne teme snalaženja u paklenom procesu društvenih tranzicija. Otvaraju se pitanja privatizacija i lovljenja u mutnom, delovanja nedodirljivih tajkuna, manipulacija političkog marketinga, posleratnih trauma, kao i suočavanja sa aktuelnim prilivom emigranata u Evropu i rezultujućim opštim haosom.
U koprodukciji Pan teatra i Dečjeg kulturnog centra realizovana je predstava o nasilju nad ženama Sama je tražila, premijerno izvedena na Maloj sceni Dečjeg kulturnog centra. Fragmentarne strukture, tekst predstave je sačinjen od tekstova nekoliko pisaca, Milana Markovića, Jasne Žmak, Branislave Ilić, Danijele Kulezić Vilson, Željka Hubača i Maje Pelević. Rediteljka Ksenija Krnajski je u najavi rekla da ih je zanimalo globalno nasilje nad ženama, zbog čega su temu posmatrale iz umetničkog, dokumentarističkog i statističkog ugla. Premijerno izvođenje je bilo kamerno i multimedijalno, publika je sa tri strane posmatrala predanu igru glumica Branke Stojković, Olivere Viktorović Đurašković, Maje Mitić, Tijane Janković i Bojane Đurašković.
Pozorišni januar u Beogradu je obeležilo i vanserijsko gostovanje Zagrebačkog kazališta mladih u Narodnom pozorištu, predstave Hinkeman reditelja Igora Vuka Torbice. Polazeći od Tolerove ekspresionističke, antiratne drame Hinkeman (1923), u saradnji sa dramaturgom Katarinom Pejović, Torbica je izgradio strukturalno i značenjski slojevito i savremeno delo, spoj elemenata dramskog, fizičkog, kabaretskog, epskog teatra. Radnja je smeštena u kontekst izmučene Evrope, između ratova, društva spektakla koje se zabavlja uprkos svemu, čak i sopstvenim tragedijama. Predstava je zaradila prezaslužene ovacije beogradske publike, izazivajući komentare da je obnovila poljuljanu veru u moć pozorišta.
A kada je reč o Narodnom pozorištu u Beogradu, skoro pa beskrajna zavrzlama oko izbora upravnika je okončana izborom Dejana Savića, čime je prekinuto četvorogodišnje v. d. stanje.