Ana Tasić
Festivali u Srbiji
Letnja pozorišna dešavanja se u srpskim teatrima tradicionalno i preovlađujuće koncentrišu oko festivala, od novosadskog Infanta koji se održava krajem juna, preko Šekspir festivala u Čortanovcima, do Novog tvrđava teatra u Čortanovcima i Teatra u tvrđavi u Smederevu.
Infant, njegovo 43. izdanje, realizovano je od 26. juna do 1. jula u Novom Sadu, u organizaciji Kulturnog centra Novi Sad. Tokom sedam festivalskih dana prikazano je deset predstava u odličnoj selekciji Jelene Kajgo, s podnaslovom „Pošto sloboda?“ Pomenućemo zapaženo učešće predstava What Is Europe Andraša Urbana iz Sarajeva, zatim beogradske Samo moje, koreografsko delo Ane Dubljević i Igora Koruge i Konstelacije Nika Pejna i Saše Milavić Dejvis (Atelje 212), somborsko-budvanskog Julija Cezara Kokana Mladenovića, izuzetnu Hedu Gabler Mateje Koležnik iz Maribora, kao i Hinkemana reditelja Igora Vuka Torbice, produkciju ZKM-a koja je dobila i glavnu nagradu festivala, priznanje za najuspešniji eksperiment u celini.
Kraj Infanta se preklopio sa početkom trećeg Šekspir festivala u Čortanovcima, koji je ove godine trajao od 29. juna do 6. jula. Otvoren je produkcijom Glob teatra iz Londona, kao i pre dve godine, sa razlikom što je ova predstava, postavka rane Šekspirove komedije Dva viteza iz Verone reditelja Nika Begnala bila vrlo osvežavajuća i zabavna (Hamlet Dominika Dromgula pre dve godine je bio sterilan i muzejski). Begnal je ovoj interpretaciji udahnuo neophodnu stilsko-formalnu svežinu, smeštajući radnju u okvire popularne kulture šezdesetih godina, u vreme snažnih muzičkih uticaja koji su vodili društvene pobune kontrakulturnih grupa. Na Šekspir festivalu je bilo veoma posećeno i izuzetno srdačno primljeno gostovanje Bogojavljenske noći reditelja Atula Kumara, u izvođenju Kompanije teatra iz Mumbaja. Moglo bi se reći da je ovo indijska verzija produkcija Glouba, u smislu značenjske pojednostavljenosti Šekspira i naglašene pristupačnosti, odnosno pojačane, lepršave komunikativnosti s publikom. Kumarova predstava je optimistična i razdragano gruba verzija Šekspirove komedije, u kojoj je beskrajni joie de vivre istisnuo tamnije tonove ovog komada. Radnja i likovi su uglavljeni u indijsku tradiciju, u pogledu muzičkog i plesnog izraza, kao i dizajna scene i kostima, mada su imena ostala italijanska, kao i mesto dešavanja, drevna Ilirija.
Nakon Šekspir festivala, u Čortanovcima je održan i treći Novi tvrđava teatar, od 10. do 16. jula. Ove godine su na programu koji je napravila Vida Ognjenović bile najuspešnije Piaf Marche Kinge Mezei, produkcija Novosadskog pozorišta i Naš razred Dina Mustafića, predstava iz Sarajeva. Tako je utvrdio stručni žiri (Miroslav Miki Radonjić, Emina Elor i Igor Burić), dodeljujući im najvažnije nagrade, prvoj za najbolju predstavu, a drugoj za najbolju režiju. Festival Teatar u tvrđavi je održan u Smederevu od 6. do 11. jula, a na njegovom programu su bile domaće produkcije, između ostalih Čovek je čovek Anđelke Nikolić iz Zrenjanina, Magareće godine Marka Manojlovića („Boško Buha“), Valjevska bolnica Slavenka Saletovića iz Kruševca i takođe Julije Cezar Kokana Mladenovića koji je dobio nagradu za najbolju predstavu.
Festivali u Crnoj Gori, crnogorsko-srpske koprodukcije
Pored pomenutih manifestacija koje se održavaju u Srbiji i koje u retkim slučajevima imaju sopstvenu produkciju, uprkos želji njihovih direkcija, a zbog nedostatka sredstava, za srpsko pozorište su važni festivali u Crnoj Gori, Budva Grad teatar i Purgatorije u Tivtu. Oni imaju sopstvenu produkciju koja se mahom ostvaruje u saradnji sa srpskim teatrima.
U okviru ovogodišnjeg, jubilarnog, tridesetog po redu, festivala Grad teatar, od tri premijerno prikazane predstave, dve su urađene u koprodukciji sa srpskim pozorištima: Jesenja sonata reditelja Jagoša Markovića realizovana s Ateljeom 212 i Dve glave i devojka, komična opera Isidore Žebeljan i Borisa Liješevića, koprodukcija Grada teatra, Narodnog pozorišta Subotica, Pozorišta Ulysses s Briona, Bitef teatra i Testament filma. Treća premijera na programu budvanskog festivala bila je Crvena, isključiva produkcija Grada teatra, prema tekstu američkog pisca Džona Logana, u režiji Danila Marunovića, a glavnu ulogu slikara Marka Rotka, odigrao je srpski glumac Branislav Lečić.
Radnja libreta opere Dve glave i devojka je inspirisana indijskim mitom, a otvara teme prijateljstva, ljubavi, žrtvovanja, odanosti, odgovornosti, vere (autor libreta je Borislav Čičovački). Posebna vrednost ove predstave je eksperimentalnost njene forme, neobičan splet sastojaka opere, epskog pripovedanja, drame i pantomime. Režija Borisa Liješevića je razigrana i oneobičavajuća, na sceni stvara jasan raskorak između vremena usmenog dešavanja radnje i njenog fizičkog predstavljanja. Iako se događaji odvijaju u mitsko vreme, rediteljska rešenja označavaju savremenost. Dizajn eksplicitno sugeriše da se radnja dešava u nekom izbegličkom kampu. Prostor je omeđen žicom, akteri hodaju po đubretu, okruženi posterima koji promovišu društvenu podršku izbeglicama (scenograf Aleksandar Denić). Mnoštvo umetnutih savremenih detalja koji prate arhaičnu pripovest tumačimo kao oznake svevremenosti mitova i legendi. Oni su obrasci duboko utisnuti u prošlost, sadašnjost i budućnost ljudskih zajednica. Menjaju se samo fasade naših života, dok mi ostajemo bazično nepromenjeni.
Na festivalu Purgatorije u Tivtu premijerno je izvedena dugo iščekivana Koštana, autorski projekat Kokana Mladenovića, u koprodukciji Centra za kulturu Tivat, Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada i Studentskog kulturnog centra Novi Sad. U fokusu režije Kokana Mladenovića nisu Koštanine čulne draži koje izazivaju ludilo u muškom okruženju, već njena potreba za slobodom, bunt protiv sveprisutnog zla malograđanskih principa. U vezi s tim osnovnim Koštaninim odbijanjem da se uklopi u obrasce utemeljene u mržnji i primitivizmu, nametnula se bliskost s pank ikonografijom. Koštanine pesme koje u predstavi uživo izvodi grupa „Vrum“ su zato često gitarski žestoke, pozivaju na pobunu, ne pristajući na sputavajuće običaje sredine. Upornost i energiju Koštane Emine Elor shvatamo metaforički, njen individualni otpor je i društveni. Društvena kritika ima sjajan vizualni odraz u scenografiji Marije Kalabić, koju određuju metalni kavezi puni kamenja. Oni su simbolički snažna oznaka te otrovane sredine, njene grube zatvorenosti i mržnje prema drugačijim pojedincima. Mladenovićeva Koštana je donela savremeno sagledavanje tradicije, bez kojeg bi ona bila neupotrebljiva. Tradicija zaglavljena u prošlosti nam ne znači mnogo, tek s njenim savremenim sagledavanjem postaje nam opipljiva, bitna.
Jubilej slovačkog vojvođanskog pozorišta
Na kraju avgusta, u Bačkom Petrovcu je održana trodnevna centralna proslava obeležavanja jubileja sto pedeset godina postojanja slovačkog pozorišta u Vojvodini, sa naslovom „Između tradicionalnog i modernog“. Autori koncepcije obeležavanja ove bitne godišnjice su Vladislava Fekete, direktorka Pozorišnog instituta u Bratislavi i reditelj Jan Čanji. Glavni događaj je bila premijera predstave Ispod baldahina, u režiji Ljuboslava Majere, 27. avgusta. Reč je o aktuelizovanom rimejku njegove predstave Balada o poručniku i Marijutki iz 1978. godine, prekretničkom ostvarenju slovačkog vojvođanskog pozorišta, nastalom prema tekstu Krefta i Lavreneva. Ova predstava je doživela ogroman uspeh inicirajući diskusiju o profesionalizaciji slovačkog vojvođanskog pozorišta. Nov naziv Ispod baldahina nagovestio je da se ne radi samo o obnavljanju predstave nego i o njenoj aktuelizaciji. A u okviru obeležavanja ovog jubileja koji traje od maja do kraja ove godine, organizovana su teatarska savetovanja, scenska čitanja drama, radionice, projekcije predstava i filmova. Avgustovski program je zatvorila gostujuća predstava Činije srebrne, činije odlične rediteljke Alene Lelkove, produkcija Studija 12 iz Bratislave.
